Η βιομηχανία της μόδας από τις απαρχές της συνδύαζε δύο πράγματα: δημιουργικότητα και ανταγωνισμό. Κινούμενοι σε αυτόν τον άξονα, οι άνθρωποι του χώρου, κυρίως σχεδιαστές και creative directors, κάνουν τα αδύνατα δυνατά, ώστε να θέσουν σε κυκλοφορία κάτι φρέσκο, ελκυστικό και πρωτότυπο. Ωστόσο, “οι καιροί ου μενετοί” με τις πολυεθνικές να κερδίζουν έδαφος και τους καταναλωτές να ζητούν συνεχώς περισσότερα. Συχνά, δεν υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος ούτε η υπομονή, στοιχεία καθοριστικά, για την μετάφραση της ιδέας σε προϊόν. Πως, όμως, συνδέεται αυτό με το cultural appropriation ;

Η πίεση που ασκείται στους σχεδιαστές να κυκλοφορήσουν τόσες συλλογές ρούχων, μέσα σε μόλις έναν χρόνο, πριονίζει τη φαντασία τους. Άμεσο επακόλουθο είναι να μην διεξάγεται η απαραίτητη έρευνα. Τότε είναι που η μόδα αναζητά την εύκολη λύση στις παραδόσεις των διάφορων πολιτισμών ανά τον κόσμο, από την κουλτούρα των οποίων θα αντλήσει υλικό για να προσδώσει μοναδικότητα στις collection των διάφορων brand.

Υπάρχει, βέβαια, μία λεπτή γραμμή που διαχωρίζει την εκμετάλλευση από την αξιοποίηση των χαρακτηριστικών στοιχείων ενός λαού. Η άντληση έμπνευσης διαφέρει από την αντιγραφή. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, να αποσαφηνιστεί ότι cultural appreciation (πολιτισμική εκτίμηση) και cultural appropriation (πολιτιστική πίστωση) δεν είναι συγγενείς έννοιες.

Εντελώς τυπικά cultural appropriation έχουμε όταν συμβαίνουν όλα τα παρακάτω:

1. Μια επικρατούσα φυλή οικειοποιείται όσα θεωρεί «αντιπροσωπευτικά» (απτά ή μη) πολιτιστικά προϊόντα ενός λαού, με την πεποίθηση ότι το δικαιούται
2. Ο λαός αυτός παραγκωνίζεται – μπορεί και σε καθημερινή βάση – από αυτήν
3. Στερείται μέσα διαμαρτυρίας μιας και η νομοθεσία που αφορά στο εμπορικό σήμα και στα πνευματικά δικαιώματα της φυλής είναι ανεπαρκής
4. Η προνομιούχα φυλή εκθέτει την κοινότητα, χωρίς πρόθεση να την γνωρίσει
5. Επωφελείται, δε, οικονομικά από τον «δανεισμό», χωρίς να μοιράζεται το κέρδος ή μέρος αυτού με την κοινότητα-πηγή, τα μέλη της οποίας παλεύουν για την επιβίωση τους.

Στον χώρο της μόδας, αυτό συμβαίνει όταν ένα brand πουλάει ως δική του σχεδιαστική πρωτοπορία κάποιο κομμάτι από τη χαρακτηριστική φορεσιά μιας μειονότητας. Μάλιστα, εν αγνοία των μελών της. Οι άνθρωποί της, δηλαδή, εξαιρούνται από τον χώρο με κάθε τρόπο. Το κοινό, επίσης, δεν ενημερώνεται ποτέ για την προέλευση και τη σημασία αυτού του προϊόντος. Άλλα στοιχεία που επιλέγονται αφορούν σε μοτίβα, σύμβολα, υλικά, τεχνουργήματα, τελετουργίες και ιδιαίτερες τεχνικές. 

Η πολιτισμική εκτίμηση συχνά συγχέεται με τον όρο cultural appropriation μιας και διαφέρουν μόνο στις λεπτομέρειες. Χάριν αποσαφήνισης, στην περίπτωση του cultural appropriation αυτό δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση «διαφήμιση» της κουλτούρας της μειονότητας, γιατί δεν υπάρχει τέτοια πρόθεση. Ακόμα κι αν  συμβαίνει τυχαία, στέκεται στο προσκήνιο μόνο για όσο διαρκεί ένα trend.

Αν η κουλτούρα ενός λαού χρησιμοποιείται με απώτερο σκοπό το κέρδος, χωρίς να παρέχεται στα μέλη του η δυνατότητα συγκειμενοποίησης, δεν πρόκειται για πολιτισμική εκτίμηση. Η πολιτισμική εκτίμηση προϋποθέτει ότι οι συμμετέχουσες κοινωνικές ομάδες αλληλεπιδρούν και η συνεισφορά τους είναι αμοιβαία. Η προσέγγιση οφείλει να είναι ευγενής και όχι ισοπεδωτική. Οι κοινωνικές ομάδες που έρχονται σε επαφή θα πρέπει να δρουν με κατανόηση και σεβασμό προς την ιστορία και τις ιδιαιτερότητες της κάθε μιας. Μόνο έτσι εκδηλώνεται το πραγματικό ενδιαφέρον για διαπολιτισμική επικοινωνία.

Τα box braids, twists, cornrows είναι χτενίσματα που επινοήθηκαν από τα μέλη της μαύρης κοινότητας. Τα διάφορα είδη αντιπροσώπευαν τη φυλή στην οποία ανήκαν. Η ιστορία τους, δε, είναι συνδεδεμένη με την κακομεταχείριση των μελών της κοινότητας και, μάλιστα, ένα τέτοιο χτένισμα είναι απαγορευτικό γι’ αυτά στους χώρους εργασίας. Θεωρείται, λοιπόν, cultural appropriation όταν, για παράδειγμα, οι σχεδιαστές κατεβάζουν στις πασαρέλες λευκά μοντέλα (χωρίς σχετική καταγωγή) που φέρουν αυτά τα χτενίσματα, ενώ τα μαύρα μοντέλα παραγκωνίζονται.

Το ίδιο προσβλητικό για την αντίστοιχη κοινότητα είναι, για παράδειγμα, αν το τουρμπάνι (που συνδέεται με τον Σιχισμό και τη θρησκεία) διαφημίζεται ως αξεσουάρ μαλλιών. Παρόμοια περίπτωση είναι και η χρήση των πολεμικών καπό των Αμερικανών ιθαγενών ως αξεσουάρ για τα μαλλιά. Τις συναντάμε, και εκτός πασαρέλας, σε συναυλιακούς χώρους. Για τους Ινδιάνους, ωστόσο, αποτελεί κειμήλιο και απονέμεται στο νικητή μιας κρίσιμης μάχης ως ανταμοιβή για τη γενναιότητά του.

Εκτός από την αυθαίρετη χρήση τεχνικών και αντικειμένων, ως cultural appropriation χρεώνεται, επίσης, η αυθαίρετη χρήση χαρακτηρισμών και όρων ως όνομα collection και η αναντιστοιχία τους με το περιεχόμενο. Για να χρησιμοποιήσουμε ένα απτό παράδειγμα, αυτό της Kim Kardashian, είναι προσβλητικό για την ιαπωνική κοινότητα να τιτλοφορείται μια συλλογή εσωρούχων ως “Kimono” (#KimOhNo). Κατ’ αντιστοιχία, δεν είναι φρόνιμο να περιγράφεται με ως «άγρια», «ατίθαση», «πρωτόγονη» η αισθητική των collection που έχουν εμπνευστεί από την κουλτούρα ιθαγενών. Άλλωστε, κάτι τέτοιο αποτελεί αποικιοκρατικό κατάλοιπο.

Τέτοιες κινήσεις φαίνεται να θίγουν όχι μόνο την υπόληψη της εκάστοτε κοινότητας αλλά και να την ωθούν σταδιακά προς τον αφανισμό. Η έλλειψη ποικιλομορφίας και η ελλιπής εκπροσώπηση των μειονοτήτων δεν θα ‘πρεπε να είναι «της μόδας». Η μετατροπή των παραδοσιακών συστατικών μιας κοινότητας σε στιλιστική πρόταση ή (ακόμα χειρότερα) σε αποκριάτικα κοστούμια ευτελίζει την αξία του εκάστοτε λαού και θρέφει τα κοινωνικοπολιτικά στερεότυπα. Όταν μιλάμε για cultural appropriation, μιλάμε στην ουσία για ταξική προκατάληψη.

Η αισθητική, η τέχνη ή οι τεχνικές μιας φυλής πέφτουν σε ξένα χέρια αντί γι’ αυτά των ανθρώπων της. Έτσι, λοιπόν, εκείνοι κινδυνεύουν να χάσουν μια και καλή την πολιτισμική ταυτότητά τους. Τα μέλη των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων ελάχιστες φορές καταφέρνουν να αναγνωριστούν και οι διάφορες φυλές στερούνται εκπροσώπησης τόσο στις πασαρέλες όσο και στον ευρύτερο εργασιακό χώρο. Απεναντίας, ως απασχολούμενοι στα περισσότερα εργοστάσια εισπράττουν ανάρμοστη αντιμετώπιση και η σκληρή δουλειά τους παραμένει στη αφάνεια.

Τελικά, το φαινόμενο cultural appropriation είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την βιωσιμότητα στη βιομηχανία της μόδας. Και ως μοναδική ελπίδα διαφαίνεται η ενίσχυση του κινήματος της «αργής μόδας» (slow fashion).

Αγαπάς την μόδα που σέβεται τον άνθρωπο, τα ζώα και το περιβάλλον; Έλα στην ομάδα μας στο Facebook και το Instagram, για να γράψουμε μαζί το μανιφέστο της μόδας… από την αρχή!